Hoe herken je ontspoorde mantelzorg?
Veel ouderen maken vroeg of laat gebruik van mantelzorg. Mantelzorg is de hulp die mensen vrijwillig en onbetaald verlenen aan mensen met een zorgvraag in hun naaste omgeving. Het gaat om zorg die meer is dan in een persoonlijke relatie gebruikelijk is. Bij ontspoorde mantelzorg overschrijdt de mantelzorger de grens van goede zorg.
Verschil ontspoorde zorg en ouderenmishandeling
Een kenmerk van ontspoorde mantelzorg is het ontbreken van opzet. Ontspoorde mantelzorg bij ouderen wordt soms – ten onrechte – gezien als ouderenmishandeling, omdat het kan leiden tot psychische of lichamelijke mishandeling, of verwaarlozing. Maar ontspoorde mantelzorg is geen kwestie van kwade wil.
Definitie ontspoorde mantelzorg
“Een mantelzorger die door overbelasting/onmacht, onwetendheid/ onkunde of compassiemoeheid onbedoeld over de grenzen van de zorgvrager heengaat, inadequate zorg levert, verwaarloost of op een andere manier schade toebrengt (Movisie).”
Definitie mantelzorg
“De zorg van een naaste voor een chronisch ziek, gehandicapt of hulpbehoevend familielid, vriend of kennis. (Movisie).”
Als we kijken naar de definitie dan gaat het over overbelasting: het verlenen van mantelzorg kost (te) veel tijd, of het gaat gepaard met een te grote psychische of lichamelijke belasting. Hierdoor komt de mantelzorger niet toe aan andere dingen, ontspanning, ontlading van stress die de grote psychische belasting tot gevolg heeft.
Het tweede woord in de definitie is onwetendheid en onkunde. Men mist bv. de juiste kennis aangaande medicatie of is niet op de hoogte van het ziektebeeld van de oudere of weet de juiste techniek toe te passen. Onmacht kan gevoeld worden door de mantelzorger wanneer de ziekte van de oudere ongeneeslijk is of ten aanzien van karakter verandering bij bv. dementie of Niet Aangeboren Hersenletsel.
Met compassie moeheid wordt een type stress bedoeld dat veroorzaakt wordt door het zorgen voor anderen. Emotioneel en fysiek is de mantelzorger uitgeput. Waar de mantelzorger voorheen zich betrokken voelde bij de persoon waar hij / zij voor zorgt, merkt het hem /haar teveel wordt. De mantelzorger kan zich gaan ergeren, zich onverschilliger voelen, kan het niet meer opbrengen om voor de ander te zorgen of naar diens problemen te luisteren. Compassiemoeheid kan ontstaan als de zorgsituatie al lang voortduurt, als de oudere tegenwerkt of agressief reageert. De mantelzorger is de grens voorbij van wat hij / zij aan kan. De mantelzorger ervaart minder medeleven en warmte naar de oudere toe.
Goede zorg slaat sluipenderwijs om in verwaarlozing, verkeerde behandeling of compassiemoeheid. Alleen als dit met opzet plaatsvindt, spreken we van ouderenmishandeling.
Signalen
Psychisch: Verbale agressie is de meest voorkomende vorm van ontspoorde mantelzorg. Schelden, dreigen en schreeuwen kunnen manieren zijn om frustratie te uiten, over bijvoorbeeld gebrek aan respons of blijken van waardering van de verzorgde. Vernederen, infantiliseren en negeren zijn minder in het oog springende uitingsvormen.
Lichamelijk: Kneuzingen, schrammen of striemen (door vastbinden) kunnen symptomen zijn van lichamelijke mishandeling. Ook verkeerd gebruik van medicijnen om de verzorgde rustig te houden, wat versuffing of apathie tot gevolg kan hebben, is een vorm van lichamelijke grensoverschrijding.
Verwaarlozing: Lichamelijke verwaarlozing kan blijken uit ondervoeding, uitdroging, slechte hygiëne of wonden als gevolg van doorliggen. Een mantelzorger kan door uitputting niet (meer) tegemoetkomen aan de emotionele en fysieke behoeften van de verzorgde. Goede zorg kan zo omslaan in verwaarlozing.
Schending van rechten: Wanneer mantelzorgers een verzorgde niet betrekken bij besluiten over haar/zijn leven of ‘over het hoofd van de verzorgde heen’ spreken, tast dit het zelfbeschikkingsrecht van het individu aan. Voorbeelden zijn het achterhouden van persoonlijke post, bezoekers wegsturen of de verzorgde verhinderen het huis te verlaten.
Financieel: Het wegnemen, profiteren van eigendommen of het inperken van de financiële vrijheid van de verzorgde. Terwijl de term financieel misbruik een opzet aangeeft, kan de hier genoemde vorm, het financieel aan banden leggen van een oudere, een vorm zijn van ontspoorde mantelzorg.
Ontspoorde mantelzorg bespreekbaar maken
Over de omvang van ontspoorde mantelzorg is nagenoeg niets bekend. Wel is duidelijk dat het iedereen overkomen, ongeacht opleiding, leeftijd of afkomst. Ontspoorde mantelzorg tegengaan, begint met er open over te praten. Bespreek de situatie met elkaar. Zorg dat het geen taboe is.
